بناهای تاریخی زبان خاموش تاریخ کهن گیلان/نمادهای فرهنگی در معرض نابودی

به گزارش خبرنگار مهر، میراث فرهنگی و اسناد ملی سرمایه‌ های گرانبهایی هستند که بشر از اعصار گذشته از خود بر جای نهاده و در طول زمان سعی در حفظ و حراست آن کرده است تا این امانت به دست آیندگان سپرده شود.

بناهای با ارزش تاریخی بیشتر بناهایی هستند که احداث آنها به دورانی باز می گردد که در ساخت آنها اصول و محاسبات عمرانی به شیوههایی که امروز رایج است رعایت نشده و بر اثر عوامل مخل طبیعی با عملکرد آنی یا تدریجی و یا عوامل مخل انسانی به شدت دچار آسیب می شوند.

بنای تاریخی نمادی از هویت فرهنگی

بنای تاریخی چون نمادی از هویت فرهنگی و بقای مردم آن منطقه و همچنین بخشی از میراث ملت ایران محسوب می شود، جهان پیرامون به دلیل شرایط اقلیمی بسیار متغیر است، همچنین فقدان استراتژی نگهداری باعث می شود بلایای طبیعی بیشترین خسارت را برآثار فرهنگی و تاریخی وارد سازد.

در اکثر شهرهای قدیمی، بناها و بافتهای دارای ارزش تاریخی و فرهنگی در مناطق فرسوده شهری قرار دارند، متاسفانه عدم توجه به این گنجینه های تاریخی علاوه بر ایجاد مشکلات عمده و به دور ماندن از خدمات شهری برای ساکنان این محلات، بناها و بافتهای با ارزش تاریخی را نیز در معرض خطر تخریب قرار داده است.

با انجام مطالعات اصولی در این زمینه شناخت عوامل ایجاد اختلال و بررسی نیازهای ساکنان این بافتها می توان علاوه بر ساماندهی و احیای کالبد شهری در این مناطق با هدف فراهم کردن بستر مناسب برای ارائه خدمات شهری به ساکنان می توان زمینه جذب گردشگران برای بازدید از محوطه ها و بناهای تاریخی را نیز فراهم کرد.

سرمایه گذاری در احیای بناهای تاریخی متضمن ماندگاری فرهنگ

بک کارشناس میراث فرهنگی در این باره گفت: میراث فرهنگی آن چیزیست که از گذشته به یادگار باقی مانده، بیانگر فرهنگ و تمدن گذشتگان یک ملت است.

فاطمه خادمی افزود: اهمیت میراث فرهنگی در اسلام حفاظت و توجه به میراث فرهنگی، جایگاه و نقش مهمی در آموزههای اسلامی دارد و در یک تقسیم بندی می توان سه عامل مهم از قبیل اهتمام به علم و دانش، اهمیت و جایگاه والای مکانهای عبادی و اهتمام به پندگیری و عبرت آموزی از پیشینیان را برای این موضوع برشمرد.

وی همچنین با اشاره به اینکه میراث فرهنگی شامل آثار باقیمانده از گذشتگان و نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ است، اظهارداشت: به یقین بسیاری از آثار باقیمانده از گذشتگان حاصل از این تجربه ها بوده و از این نظر برای انسان ارزشمند است و از این طریق زمینه ‌های عبرت برای انسان فراهم می آید.

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: میراث فرهنگی هر کشور آئینه جان، اندیشه و معنویت آن منطقه است که گاهی در معرض بی توجهی و نابودی قرار می‌گیرد بنابراین آگاهسازی مردم به این میراثهای ارزشمند و برنامه ‌ریزیهای دقیق فرهنگی، عمرانی برای نگهداری از آنها امری ضروریست.

گیلان به عنوان یکی از استانی برجسته گردشگری و توریستی ایران مطرح است و با جاذبه ‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌ است از جاذبه ‌های تاریخی این خطه سرسبز می‌توان کاخ اطاق سرای سردار امجد، قلعه بند بن، تپه مارلیک، مناره آجری گسکر، قلعه رودخان و سایر آثار را نام برد.

کاخ زمستانی نصرت اله خان سردار امجد از مهمترین بناهای حکومتی گیلان است

" کاخ زمستانی نصرت اله خان سردار امجد " از مهمترین بناهای حکومتی گیلان به شمار می رود، سردار امجد که از اواسط دوره ناصرالدین شاه قاجار تا انقلاب مشروطه حاکم کرگانرود تالش بود، از قدرت و نفوذ زیادی در منطقه تالش برخوردار و برای قدرت نمایی و تدارک مکانی مناسب برای پذیرایی از بزرگان و درباریان قاجار تصمیم به ساخت این بنا می گیرد.

بنابر روایت منابع محلی ساخت و تکمیل این بنا 25 سال به طول انجامیده است، سنگهای بکار رفته در بنا از ارتفاعات ییلاقی تالش به این مکان آورده شده و کارگران زیادی بطور روزانه در ساخت این بنا مشغول به کار بوده اند.

بنای مزبور محل استقرار اطاق سرا نامیده می شد که اکنون در ضلع غربی میدان اصلی شهر تالش ( هشتپر ) واقع شده است، این بنای آجری با نمای بیرونی آبی رنگ و به همراه طاق نماها و درگاههای هلالی توجه هر رهگذری را به خود جلب می کند.

طبقه نخست این بنا دارای دو درب ورودی بزرگ در شمال و جنوب است که قرینه بصورت چهار پنجره بزرگ در طبقه دوم نیز در چهار جهت تکرار شده است، طبقه سوم دارای چهار کلاه فرنگی با پنجره های بادگیر است و در جریان شورشهای محلی مردم تالش در دوره انقلاب مشروطه ( 1288 خورشیدی ) به آتش کشیده می شود و به مدت 60 سال بصورت متروکه باقی می ماند تا اینکه در اوایل دهه 1350 خورشیدی مورد بازسازی قرار می گیرد.

" مارلیک یا چراغعلی تپه " منطقه ای در شرق سفیدرود و در 15 کیلومتری شهرستان رودبار واقع است، منطقه باستانی مارلیک نخستین بار در سال 1340 با همکاری دانشگاه تهران و اداره باستان شناسی مورد کاوش قرار گرفت.

وجود تپه باستانی مارلیک گویای تمدنی سه هزار ساله 

وجود تپه باستانی مارلیک با نام اصلی چراغعلی تپه که در روستای نصفی واقع است گویای تمدنی سه هزار ساله در این منطقه است، تپه مارلیک طولی شرقی و غربی دارد، خاک تپه به نسبت نرم و آمیخته با سنگهای بزرگ و کوچک است.

" بندبن " روستایی تاریخی است که در منطقه قاسم آباد شهرستان رودسر واقع شده است و در این روستا قلعه‌ ای سنگی متعلق به دوران باستان وجود دارد که قدمت آن به صدها سال پیش باز می گردد که ساکنان این نقطه جغرافیای از آن به‌ عنوان قلعه دفاعی در برابر حملات دشمنان دریایی خود استفاده می ‌کردند.

در زیر این قلعه، راهها، راهروها و دالانهایی برای تردد وجود داشته که نقشه زیرزمینی آن در حال حاضر موجود نیست، در معماری این قلعه از مواد و ترکیبات خاص و کم نظیری استفاده شده که با وجود رطوبت شدید هوا در حاشیه جنوبی دریاچه خزر آن را تاکنون پابرجا نگه داشته ‌است.

این برج به ارتفاع ۱۲ متر گنجینه ای زیبا از آثار باستانی استان است که بدون شک چشم هر گردشگری را به خود خیره می کند.

 برج سنگی بندبن به قطر 4.5 متر، هشت سنگ انداز سالم دارد، از خود قلعه جزء یک دیوار سنگی با ملاط گچ به طول پنج متر و به پهنای ۱۲۰ سانتیمتر چیز دیگری بر جای نمانده و بخش شمالی آن توسط جویندگان گنج و غارتگران آثار باستانی ویران شده‌ است در جبهه خاوری، درب قلعه به ارتفاع یک متر هنوز پا برجاست. روی این دیوار درختان زیادی روئیده است، ضخامت این دیوار بیش از یک متراست.

برج مزبور از سه جهت شیب و پرتگاه دارد و تنها راه دسترسی به آن ضلع غربی است، این برج دایره وار، را با کشیدن دیوارهای قطور از سنگ و گچ تقویت کرده اند، برج اصلی در منتهی الیه سمت غربی این دیوارها قرار دارد، این برج تاسیسات و ملحقات قلعه های مسکونی و نظامی بزرگ را ندارد،  برج بندبن برای دید بانی و راهداری مورد استفاده قرار می گرفت.

معماری بی نظیر قلعه بندبن باعث شگفتی کارشناسان یونسکو شد

این برج در نزد اهالی منطقه به " دُزبن "، " دِزبن " و " بندبن " شهرت دارد، دسترسی به قلعه از راه شهر رودسر به روستای بندبن میسر است، معماری بی نظیر قلعه بندبن باعث شگفتی کارشناسان یونسکو شده است زیرا در ساخت این قلعه از ترکیب خاصی از زرده تخم مرغ و ساروج با هدف استحکام میان سنگها استفاده شده ‌است، برج موجود بخشی از یک قلعه بسیار بزرگ بوده که برج نگهبانی آن در بخش جنوبی قلعه بوده است.

مناره آجری گسکر ( مناره بازار ) یکی از مهمترین آثار تاریخی گیلان زمین و در عین حال با شکوه ترین بناهای برجای مانده از دوره سلجوقی است که در مسیر راه جاده شاه عباسی قرار گرفته و در روستای مناره بازار در فاصله 9 کیلومتری غرب شهرستان صومعه سرا بنا شده است.

بنای مزبور 15.9 متر ارتفاع دارد و قطر پایه آن سه متر و محیط آن 18.30 متر است، ورودی این بنا در جنوب غربی است که از آجر و ملات ساروج ساخته شده است، راه ورودی به داخل مناره به وسیله پلکانی مارپیچ با 49 پله است که در انتها به بام مسطح برج منتهی می شود.

تنها تزئین این مناره دو ردیف آجرکاری با نقوش هندسی بوده که به دلیل فرو ریختن قسمت فوقانی آن مشخص نیست در درون بنا ستونی نگهدارنده جای داده اند که پله های مارپیچ به دور آن می چرخد.

در این ارتباط مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با اشاره به اینکه آثار تاریخی هرکدام سند و هویت اعتبار ملتها هستند، گفت: اهمیت حفظ میراث فرهنگی اعم از ملی و جهانی بر هیچ کس پوشیده نیست زیرا بناها و محوطه های تاریخی زبان خاموش تاریخ کهن این سرزمین هستند.

آثار تاریخی هرکدام سند و هویت اعتبار ملتها هستند

امید عزیزی با اشاره به اینکه گیلان دارای آثار تاریخی بسیار زیادیست، افزود: از این ظرفیتها باید برای توسعه گردشگری بیشتر بهره گیری شود.

وی همچنین با بیان اینکه برای حفظ و مرمت بناهای تاریخی در استان برنامه ریزی شده است بر لزوم مطالعه، حفاظت، مرمت و احیای بناها، مجموعه‌ ها، محوطه ‌ها و بافتهای تاریخی گیلان تاکید کرد.

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان ادامه داد: حفاظت و مرمت بناهای تاریخی فعالیتی است که ضرورت آن در کل زندگی انسان احساس می شود و به بیان دیگر مرمت یک ضرورت زیستی نه ضرورتی عملکردیست.

مرمت و احیای بناهای تاریخی در زندگی انسان یک امر کاملا ضروری است

بدون شک تاریخی که امروز زبان گویای تاریخ هستند، اهمیت بسزایی در کشف حقایق دوران گذشته دارند و به همین دلیل محوطه های تاریخی یکی از مناطق مورد علاقه باستان شناسان برای جستجو در فرهنگها و آئین ها به شمار می رود به گونه ای که کاوشهای باستان شناسی بدون حضور و تفحص در محوطه ها و بناهای تاریخی معنایی ندارد.

بناهای تاریخی شرح حالی از جنگها، فتوحات، وقایع مهم تاریخی، نوع زیست و معیشت مردم در طبقه های مختلف اجتماعی، پوشاک و حتی آئین های مردمی در اختیار کاوشگران قرار می دهد و به همین دلیل صیانت از این محوطه ها که امروزه یکی از مناطق گردشگر پذیر در اقصی نقاط جهان هستند، اهمیت ویژه می یابد.

به هر حال بسیاری از بناهای قدیمی و حکومتی گیلان بر اثر آب و هوای مرطوب از بین رفته و تعداد اندکی که باقی مانده همواره مورد توجه گردشگران آثار تاریخی قرار می گیرد.